شرم اجتماعی چیست؟

تعریف شرم اجتماعی:

شرم اجتماعی به احساس ناتوانی، بی‌ارزشی یا نقص در حضور دیگران اشاره دارد. این نوع شرم وقتی ایجاد می‌شود که فرد خود را از منظر دیگران قضاوت می‌کند و خود را در معرض طرد یا ناپذیرش می‌بیند. برخلاف شرم فردی که معمولاً مرتبط با احساس ناتوانی یا بی‌کفایتی در خود است، شرم اجتماعی بر ترس از ارزیابی منفی اجتماعی و نیاز به تأیید دیگران متمرکز است.

عوامل ایجادکننده شرم اجتماعی:

الف) انتظارات اجتماعی و فرهنگی
انتظارات و فشارهای اجتماعی، مانند قوانین نانوشته‌ای که افراد برای رعایت آن‌ها احساس الزام می‌کنند، می‌توانند احساس شرم اجتماعی را در پی داشته باشند. این فشارها ممکن است از طرف خانواده، دوستان، رسانه‌ها، یا جامعه به فرد وارد شوند.

- مطالعه: بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که نارضایتی از خود و احساس شرم اجتماعی اغلب نتیجه انتظارات فرهنگی و اجتماعی است که به افراد القا می‌شود. به‌طور خاص، فردی که خود را به‌عنوان یک عضو غیرمتعهد به این انتظارات می‌بیند، ممکن است دچار شرم اجتماعی شود (Tavris, 1984).

ب) طرد اجتماعی یا از دست دادن پذیرش گروه
یکی از قوی‌ترین عوامل ایجاد شرم اجتماعی، ترس از طرد شدن از یک گروه اجتماعی است. انسان‌ها به‌طور طبیعی تمایل دارند که در گروه‌های اجتماعی پذیرفته شوند و این نیاز به تعلق به جامعه می‌تواند فرد را در معرض احساس شرم اجتماعی قرار دهد.

- مطالعه: پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افراد با تجارب منفی در روابط اجتماعی و تجربیات طرد (مانند طرد شدن از دوستان یا گروه‌ها) تمایل بیشتری به احساس شرم اجتماعی دارند (Lewis, 1971).

ج) مقایسه اجتماعی
مقایسه خود با دیگران یکی دیگر از عوامل رایج ایجاد احساس شرم اجتماعی است. هنگامی که فرد خود را در مقایسه با دیگران در موقعیت پایین‌تری می‌بیند، ممکن است احساس بی‌کفایتی و شرم کند.

- مطالعه: مقایسه اجتماعی به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه احساسات شرم شناخته شده است. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد معمولاً احساس شرم اجتماعی را زمانی تجربه می‌کنند که در مقایسه با استانداردهای اجتماعی یا اعضای گروه خود احساس ناکافی بودن کنند (Festinger, 1954).

تأثیرات شرم اجتماعی بر فرد و جامعه:

الف) تأثیرات روانی و احساسی
شرم اجتماعی می‌تواند باعث بروز احساسات منفی، افسردگی، اضطراب، و استرس شود. این نوع شرم همچنین می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس فرد، عزت نفس پایین و حتی انزوای اجتماعی گردد.

- مطالعه: تحقیقات نشان داده‌اند که احساس شرم اجتماعی می‌تواند به افسردگی، اضطراب اجتماعی و احساس تنهایی منجر شود (Kaufman, 1992).

ب) تأثیرات اجتماعی و رفتاری
شرم اجتماعی می‌تواند به طرد و انزوای فردی در جامعه منجر شود. فردی که احساس شرم اجتماعی دارد ممکن است از شرکت در فعالیت‌های گروهی اجتناب کند، یا در روابط اجتماعی خود کمتر مشارکت کند، که در نهایت می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی و تضعیف روابط انسانی شود.

- مطالعه: افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی و احساس شرم اجتماعی ممکن است در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی بیشتر از دیگران اجتناب کنند که می‌تواند روابط اجتماعی آن‌ها را به خطر بیاندازد (Leary, 2007).

ج) تأثیرات فرهنگی
در برخی فرهنگ‌ها، فشار اجتماعی به‌ویژه در زمینه‌های مختلفی همچون ظاهر فیزیکی، وضعیت اقتصادی، یا موفقیت تحصیلی و شغلی بسیار شدیدتر است و این می‌تواند باعث تقویت احساس شرم اجتماعی شود.

- مطالعه: در فرهنگ‌هایی که تأکید زیادی بر موفقیت فردی و اجتماعی دارند، افراد بیشتر در معرض احساس شرم اجتماعی قرار می‌گیرند (Markus & Kitayama, 1991).

راهکارهای مقابله با شرم اجتماعی:

الف) درمان‌های روان‌شناختی:

1. درمان شناختی-رفتاری (CBT):
   - توضیح: CBT می‌تواند به افراد کمک کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار مثبت‌تر جایگزین کنند. این روش کمک می‌کند تا افراد نسبت به ارزیابی‌های منفی خود از دیگران دیدگاه منطقی‌تری پیدا کنند.
   - مطالعه: مطالعات نشان داده‌اند که CBT می‌تواند به کاهش احساس شرم اجتماعی و اضطراب اجتماعی کمک کند (Hofmann, 2012).

2. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT):
   - توضیح: ACT به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را بپذیرند و به‌جای اجتناب از آن‌ها، در جهت تغییر رفتارهایشان گام بردارند. این روش برای کسانی که از احساس شرم اجتماعی رنج می‌برند مفید است، زیرا به آن‌ها می‌آموزد که خود را بدون قضاوت و به‌طور واقعی بپذیرند.
   - مطالعه: تحقیقات نشان داده‌اند که ACT به افراد در مواجهه با شرم اجتماعی و کاهش اضطراب اجتماعی کمک می‌کند (Hayes et al., 2006).

ب) استفاده از تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness):
   - توضیح: تمرینات ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا در لحظه حاضر زندگی کنند و از افکار منفی که ممکن است منجر به شرم اجتماعی شوند، فاصله بگیرند. این روش به افراد کمک می‌کند تا به‌جای نگرانی درباره قضاوت دیگران، بر روی احساسات و نیازهای خود تمرکز کنند.
   - مطالعه: تحقیقات نشان می‌دهد که تمرینات ذهن‌آگاهی می‌توانند به کاهش احساس شرم اجتماعی و افزایش عزت نفس کمک کنند (Kristeller & Hallett, 1999).

ج) تقویت روابط اجتماعی مثبت:
   - توضیح: داشتن روابط اجتماعی مثبت و حمایت‌گر می‌تواند به کاهش شرم اجتماعی کمک کند. این روابط به فرد احساس پذیرش و تعلق می‌دهند که برای مقابله با شرم اجتماعی ضروری است.
   - مطالعه: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که روابط حمایتی می‌توانند به کاهش تأثیرات منفی شرم اجتماعی کمک کنند (Brown et al., 2004).

شرم اجتماعی از منظر روانکاوی تحلیلی پویشی کوتاه‌مدت:

در این بخش از مقاله، به شرم اجتماعی از منظر روانکاوی تحلیلی پویشی و اثرگذاری آن بر روان انسان پرداخته خواهد شد. در این رویکرد، شرم اجتماعی به‌عنوان تجربه‌ای پیچیده در تعاملات فرد با دیگران و جامعه مورد بررسی قرار می‌گیرد. این شرم می‌تواند ناشی از احساس ناتوانی در رعایت هنجارهای اجتماعی یا پاسخ به ارزیابی‌های اجتماعی منفی باشد و می‌تواند تأثیرات عمیق و درازمدتی بر هویت و روان فرد بگذارد.

مفهوم‌سازی شرم اجتماعی از منظر روانکاوی تحلیلی پویشی کوتاه‌مدت:

در روانکاوی تحلیلی پویشی کوتاه‌مدت، شرم اجتماعی به‌طور عمده به تجربه فرد از ارزیابی اجتماعی و تأثیرات آن بر هویت فردی مرتبط است. این نوع شرم به احساس نقص یا بی‌ارزشی ناشی از ارزیابی‌های منفی دیگران اشاره دارد. در واقع، فرد در مواجهه با شرم اجتماعی احساس می‌کند که توسط دیگران به‌طور منفی قضاوت شده یا رد شده است.

الف) تأثیر روابط اولیه و رشد اجتماعی:
شرم اجتماعی از دوران کودکی در تعاملات فرد با والدین، خانواده و دیگر افراد مهم زندگی شکل می‌گیرد. روابط اولیه نقش بسیار مهمی در توسعه این نوع شرم ایفا می‌کنند. کودکان به‌ویژه وقتی که به‌طور مکرر نقد یا طرد می‌شوند، ممکن است در بزرگسالی با شرم اجتماعی روبه‌رو شوند.

- مطالعه: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در نظریه روانکاوی، تجربه‌های طرد یا نقد مداوم در دوران کودکی می‌تواند به‌طور ناخودآگاه در دوران بزرگسالی به‌صورت شرم اجتماعی ظهور کند (Kohut, 1977).

ب) هویت اجتماعی و خودآگاهی در تعاملات اجتماعی:
در این رویکرد، تأکید زیادی بر نقش هویت اجتماعی و خودآگاهی اجتماعی در شکل‌گیری شرم اجتماعی وجود دارد. شرم اجتماعی می‌تواند از احساس ناتوانی در پذیرفته شدن و تایید شدن توسط گروه‌های اجتماعی ناشی شود. فرد ممکن است احساس کند که در موقعیت‌های اجتماعی به اندازه کافی خوب یا قابل قبول نیست.

- مطالعه: تحقیقات نشان داده‌اند که خودآگاهی اجتماعی یا توجه به نحوه ارزیابی دیگران از خود می‌تواند عامل مهمی در تجربه شرم اجتماعی باشد. این خودآگاهی می‌تواند به احساس بی‌کفایتی و شرم اجتماعی منجر شود (Lewis, 1992).

تأثیرات شرم اجتماعی بر روان انسان از نگاه روانکاوی تحلیلی پویشی کوتاه‌مدت:

الف) آسیب به هویت و عزت نفس:
شرم اجتماعی می‌تواند به‌طور جدی به هویت فردی آسیب بزند. فردی که در معرض شرم اجتماعی قرار دارد، ممکن است احساس کند که در مقایسه با دیگران ناتوان یا بی‌ارزش است و به همین دلیل ممکن است عزت نفس و اعتماد به نفس او تحت تأثیر قرار گیرد.

- مطالعه: مطالعات اخیر نشان می‌دهند که شرم اجتماعی می‌تواند به آسیب به هویت فردی و عزت نفس منجر شود. فرد ممکن است خود را به‌عنوان موجودی ناکامل و بی‌ارزش ببینید که در تعاملات اجتماعی نمی‌تواند به اندازه کافی از خود دفاع کند یا تایید دیگران را جلب کند (Gilbert, 2003).

ب) اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی و انزوا:
یکی از واکنش‌های معمول به شرم اجتماعی، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی است. فردی که درگیر شرم اجتماعی است، ممکن است از مواجهه با گروه‌ها و اجتماع‌ها اجتناب کند تا از تجربیات منفی و طرد شدن توسط دیگران جلوگیری کند. این واکنش می‌تواند به انزوای اجتماعی و افزایش اضطراب منجر شود.

- مطالعه: تحقیقات نشان می‌دهند که اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی به‌طور مداوم، به کاهش تعاملات اجتماعی و انزوای فرد منجر می‌شود و این می‌تواند به افسردگی و اضطراب اجتماعی بیشتر منجر شود (Harter, 2000).

ج) احساس گناه و خودانتقادی:
در بسیاری از موارد، فرد در مواجهه با شرم اجتماعی ممکن است به‌جای مقابله با احساسات خود، به سرزنش و خودانتقادی بپردازد. این خودانتقادی می‌تواند به تکرار تجربه‌های منفی و تعمیق احساس شرم اجتماعی منجر شود.

- مطالعه: در روانکاوی تحلیلی، خودانتقادی به‌عنوان یک مکانیزم دفاعی در برابر احساس شرم اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. فرد ممکن است برای کاهش اضطراب ناشی از ارزیابی‌های منفی خود، به خود حمله کند تا از بروز طرد شدن یا رد شدن از سوی دیگران جلوگیری کند (Shahar, 2008).

 روش‌های اثرگذاری شرم اجتماعی بر روان انسان:

الف) فعال شدن دفاع‌های روانی:
شرم اجتماعی ممکن است مکانیسم‌های دفاعی خاصی مانند انکار، فرافکنی، یا جبران را فعال کند. به‌ویژه زمانی که فرد احساس می‌کند مورد قضاوت منفی قرار گرفته است، ممکن است این دفاع‌ها به‌طور ناخودآگاه برای محافظت از خود در برابر احساسات منفی استفاده شوند.

- مطالعه: تحقیقات روانکاوی نشان داده‌اند که مکانیسم‌های دفاعی می‌توانند به‌طور موقت از شرم اجتماعی محافظت کنند، اما در بلندمدت این دفاع‌ها می‌توانند باعث کاهش خودآگاهی و رشد فردی شوند (Vaillant, 1992).

ب) تأثیرات بر روابط بین فردی:
شرم اجتماعی به‌ویژه زمانی که فرد احساس کند که مورد قضاوت یا طرد قرار می‌گیرد، می‌تواند بر روابط فرد با دیگران تأثیر منفی بگذارد. فرد ممکن است از برقراری ارتباط با دیگران اجتناب کند یا به‌طور افراطی در جستجوی تایید دیگران باشد که این رفتارها می‌تواند به مشکلات در روابط بین فردی منجر شود.

- مطالعه: در روانکاوی پویشی، شرم اجتماعی به‌عنوان یک عامل بازدارنده در روابط اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. این امر می‌تواند به شکل‌گیری الگوهای ارتباطی ناهنجار و وابستگی به تایید دیگران منجر شود (Kohut, 1977).

ج) احساس ناتوانی و نقص در تعاملات اجتماعی:
فردی که شرم اجتماعی را تجربه می‌کند ممکن است خود را به‌عنوان فردی ناتوان در مواجهه با دیگران یا برآورده کردن انتظارات اجتماعی ببیند. این احساس نقص در تعاملات اجتماعی می‌تواند به ایجاد اضطراب اجتماعی، اعتماد به نفس پایین و ناتوانی در شکل‌گیری روابط صمیمی منجر شود.

- مطالعه: احساس ناتوانی در مواجهه با دیگران و نیاز به تایید اجتماعی از ویژگی‌های معمول تجربه شرم اجتماعی است که می‌تواند در موقعیت‌های اجتماعی خاص به احساس اضطراب و عدم امنیت در روابط بین فردی منجر شود (Lewis, 1992).

درمان شرم اجتماعی در روانکاوی تحلیلی پویشی کوتاه‌مدت:

الف) تحلیل و تفسیر تجربیات اجتماعی و دفاع‌ها:
در درمان روانکاوی پویشی کوتاه‌مدت، درمانگر با استفاده از تحلیل تجربیات اجتماعی و واکنش‌های دفاعی فرد، به شناسایی الگوهای درونی فرد کمک می‌کند. تحلیل این الگوها می‌تواند به فرد کمک کند تا از احساس شرم اجتماعی خود رهایی یابد.

- مطالعه: تحقیقات نشان می‌دهند که تحلیل این الگوهای دفاعی و تجارب اجتماعی می‌تواند به فرد کمک کند تا با احساس شرم اجتماعی خود مقابله کند و هویت اجتماعی‌اش را تقویت کند (Gabbard, 2000).

ب) افزایش خودآگاهی اجتماعی و بهبود روابط:
درمانگر می‌تواند به فرد کمک کند تا خودآگاهی اجتماعی‌اش را افزایش دهد و درک بهتری از چگونگی تعاملات اجتماعی و واکنش‌های دیگران پیدا کند. این می‌تواند به کاهش احساس شرم اجتماعی و بهبود روابط فردی کمک کند.

- مطالعه: در درمان پویشی، افزایش خودآگاهی اجتماعی می‌تواند به فرد کمک کند تا از ارزیابی‌های منفی اجتماعی رها شده و روابط بین فردی سالم‌تری برقرار کند (Shahar, 2008).