شرم چیست؟

شرم به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین احساسات انسانی، در طول زمان توسط روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و محققان دیگر مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این مقاله احساس شرم را از دو جنبه علمی و ساده شده  بررسی خواهیم کرد.

 1. تعریف علمی و تخصصی شرم:

شرم به عنوان یک حالت هیجانی پیچیده تعریف می‌شود که از احساس نقص، گناه یا غیرمقبول بودن ناشی می‌شود. در روان‌شناسی و علوم اجتماعی، شرم به‌طور معمول با خودآگاهی، ارزیابی‌های اجتماعی و هنجارهای فرهنگی مرتبط است. این احساس زمانی رخ می‌دهد که فرد احساس کند که ویژگی‌های شخصی یا رفتارش در برابر معیارهای اجتماعی، فرهنگی یا اخلاقی مورد نظر قابل قبول نیست.

نظریات مهم علمی در این زمینه:
- پیاژه در نظریه‌های خود به این نکته اشاره کرده است که احساس شرم به‌طور عمده از تطابق فرد با هنجارهای اجتماعی و انتظارات دیگران ناشی می‌شود.
- کارن هورنای نیز اشاره کرده است که شرم می‌تواند به عنوان یک دفاع روانی در برابر احساس نقص یا بی‌ارزشی عمل کند.
- در نظریه‌های روان‌شناسی مانند نظریه روان‌کاوی فروید، شرم به‌عنوان یک محصول از محدودیت‌های خود و نظم اجتماعی در فرآیند رشد روانی مطرح شده است.

تعریف علمی دقیق‌تر:
شرم احساس منفی و آگاهانه‌ای است که فرد در زمانی تجربه می‌کند که رفتار، ویژگی‌ها یا هویت او، از نظر خود یا دیگران، با استانداردهای اجتماعی، اخلاقی یا فردی ناسازگار به نظر می‌رسد. این احساس می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس، اضطراب اجتماعی و تمایل به پنهان‌سازی خود باشد.

2. تعریف قابل فهم و ساده‌شده شرم:

شرم یک احساس ناراحت‌کننده است که وقتی فرد حس می‌کند چیزی در مورد خود یا رفتارش اشتباه است یا دیگران از او ناراضی هستند، به او دست می‌دهد. وقتی که کسی کاری می‌کند که فکر می‌کند نباید انجام می‌داد، یا به نحوی احساس می‌کند که از دیگران پایین‌تر است، ممکن است احساس شرم کند.

در یک نگاه ساده‌تر، شرم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- وقتی فرد فکر می‌کند دیگران او را قضاوت می‌کنند یا از او ناراضی هستند.
- وقتی احساس می‌کند که کاری انجام داده که باید انجام نمی‌داد یا برعکس.
- وقتی از چیزی در خود یا رفتار خود خجالت می‌کشد و می‌خواهد که دیگران متوجه آن نشوند.

در واقع، شرم زمانی پیش می‌آید که فرد به خودش فکر می‌کند، اما نه تنها خودش را بلکه دیگران را هم در نظر می‌گیرد. این احساس اغلب به دلیل ترس از قضاوت یا طرد شدن توسط دیگران بوجود می‌آید و می‌تواند باعث شود که فرد تمایل به پنهان‌سازی خود یا از دست دادن اعتماد به نفس داشته باشد.

انواع شرم:

شرم بنابه نوع تجربه شدن، به چند دسته تقسیم می شود که در اینجا به برخی از انواع مختلف شرم اشاره می‌کنیم:

 1. شرم فردی (Personal Shame)

تعریف:
شرم فردی زمانی رخ می‌دهد که فرد احساس کند که ویژگی‌ها، رفتارها یا هویت شخصی‌اش با معیارهای اجتماعی یا فردی ناسازگار است. در این حالت، فرد به خود به‌عنوان یک موجود نامناسب یا ناتوان نگاه می‌کند.

علت‌ها:
- عدم تطابق با استانداردهای فردی: وقتی فرد نمی‌تواند انتظارات یا استانداردهایی را که خودش از خود دارد، برآورده کند.
- پذیرش نقص شخصی: فرد ممکن است در مواجهه با نقص‌های درونی خود، مانند احساس بی‌کفایتی یا ضعف‌های جسمانی و روانی، احساس شرم کند.
- حس خودآگاهی: زمانی که فرد توجه زیادی به نقص‌های خود جلب می‌کند و فکر می‌کند که دیگران آن‌ها را نیز می‌بینند.

2. شرم اجتماعی (Social Shame)

تعریف:
این نوع شرم اجتماعی به واکنش فرد در مقابل تصورات یا انتظارات جامعه یا گروه‌های اجتماعی اطرافش اشاره دارد. فرد در این حالت احساس می‌کند که از گروه اجتماعی یا جمع موردنظر طرد یا قضاوت خواهد شد.

علت‌ها:
- قضاوت و انتقاد اجتماعی: وقتی فرد احساس می‌کند که رفتار، ظاهر یا ویژگی‌های شخصی‌اش توسط دیگران نقد می‌شود.
- ترس از طرد شدن: فرد ممکن است به دلیل ترس از اینکه مورد پذیرش اجتماعی قرار نگیرد، احساس شرم کند.
- مقایسه اجتماعی: در موقعیت‌هایی که فرد خود را با دیگران مقایسه می‌کند و احساس می‌کند که از دیگران پایین‌تر یا ضعیف‌تر است.

 3. شرم اخلاقی (Moral Shame)

تعریف:
شرم اخلاقی به زمانی اطلاق می‌شود که فرد احساس می‌کند که از نظر اخلاقی یا رفتاری اشتباه کرده و باید در برابر آن پاسخگو باشد. این احساس معمولاً با استانداردهای اخلاقی فرد یا فرهنگ درگیر است.

علت‌ها:
- حس گناه یا اشتباه اخلاقی: وقتی فرد کاری انجام داده که از نظر اخلاقی اشتباه بوده و احساس می‌کند که باید مسئولیت آن را بپذیرد.
- نقض هنجارهای اخلاقی: فرد ممکن است زمانی که قواعد یا اصول اخلاقی جامعه یا خودش را نقض می‌کند، احساس شرم کند.
- عدم تطابق با اصول و باورهای شخصی: زمانی که فرد احساس کند که با معیارهای اخلاقی و انسانی خود سازگار نبوده و از این رو احساس شرم دارد.

4. شرم جنسی (Sexual Shame)

تعریف:
شرم جنسی به احساس منفی مرتبط با بدن، تمایلات جنسی یا رفتارهای جنسی اطلاق می‌شود. این نوع شرم ممکن است در اثر تربیت اجتماعی، فرهنگی یا تجربیات شخصی به وجود آید.

علت‌ها:
- شرم نسبت به بدن: فرد ممکن است به دلیل عدم تطابق با استانداردهای زیبایی یا تغییرات جسمانی خود، احساس شرم جنسی کند.
- تربیت جنسی محدود: اگر فرد در جامعه یا خانواده‌ای رشد کرده باشد که موضوعات جنسی به‌طور محدود یا سرکوب‌شده مطرح شده باشد، ممکن است احساس شرم شدید نسبت به تمایلات یا رفتارهای جنسی خود پیدا کند.
- ترس از قضاوت یا طرد جنسی: فرد ممکن است در مواجهه با ترس از قضاوت یا طرد شدن به دلیل تمایلات جنسی یا رفتارهای خاص خود، دچار شرم شود.

5. شرم فرهنگی (Cultural Shame)

تعریف:
شرم فرهنگی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد احساس می‌کند که به‌طور نامناسب یا غیرمناسب با فرهنگ، سنت‌ها یا باورهای فرهنگی خود عمل کرده است.

علت‌ها:
- مخالفت با هنجارهای فرهنگی: زمانی که فرد احساس می‌کند که به دلیل عدم تطابق با باورها یا ارزش‌های فرهنگی خود، مورد قضاوت قرار می‌گیرد.
- پذیرش دیگر هویت فرهنگی: در جوامعی که فرد با فرهنگ‌های مختلف روبه‌رو است، ممکن است احساس شرم کند چون نمی‌تواند به‌طور کامل به هویت فرهنگی خود وفادار بماند.
- ترس از جدا شدن از جامعه: در برخی فرهنگ‌ها، فشار اجتماعی بسیار زیاد است و فرد ممکن است به دلیل تمایل به پذیرفته شدن در جامعه، احساس شرم کند.

6. شرم جمعی (Collective Shame)

تعریف:
شرم جمعی مربوط به گروه‌های بزرگ‌تری مانند قومیت‌ها، ملل یا جوامع است و زمانی ایجاد می‌شود که افراد به‌دلیل رفتارهای جمعی یا تاریخی گروه خود احساس شرم می‌کنند.

علت‌ها:
- پاسخ به اعمال جمعی: مانند جنگ‌ها، ظلم‌ها یا فجایعی که از طرف یک گروه یا جامعه انجام شده و فرد به‌عنوان عضو آن گروه احساس شرم می‌کند.
- دفاع از گذشته گروهی: در برخی موارد، فرد ممکن است احساس شرم کند به دلیل رویدادهای گذشته که توسط گروه یا فرهنگ او اتفاق افتاده‌اند.
- شکاف میان هویت فردی و جمعی: گاهی فرد ممکن است احساس کند که باید از اشتباهات یا رفتارهای گذشته گروه خود عذرخواهی کند.

 7. شرم وجودی (Existential Shame)

تعریف:
شرم وجودی به احساس ناخوشایندی اشاره دارد که فرد نسبت به وجود خود و جایگاهش در جهان تجربه می‌کند. این احساس ممکن است به دلیل عدم احساس معنا، یا درک از جایگاه خود در کائنات بوجود آید.

علت‌ها:
- دنبال کردن اهداف بی‌معنی یا پوچ: زمانی که فرد به این نتیجه برسد که زندگی‌اش فاقد هدف و معنا است.
- عدم سازگاری با جهان بیرونی: فرد ممکن است احساس کند که به‌طور بنیادی با دنیای اطراف خود ناهماهنگ است.

این تقسیم‌بندی‌ها به‌طور کلی انواع مختلف شرم را از دیدگاه‌های مختلف علمی و روان‌شناسی توضیح می‌دهند. هر یک از این انواع بر اساس تجارب فردی، اجتماعی، فرهنگی یا اخلاقی ممکن است شدت یا ویژگی‌های متفاوتی داشته باشند.
برای درک بهتر و بررسی‌های بیشتر، می‌توانید به مقالات و کتاب‌های معتبر در این زمینه، مانند کارهای برنی براون یا پاول اکمن مراجعه کنید که بررسی‌های دقیق‌تری در مورد انواع مختلف شرم و تأثیرات آن بر روان‌شناسی انسانی دارند.

درمان شرم:

درمان شرم فردی، به ویژه در روان‌شناسی معاصر، به یکی از مباحث کلیدی تبدیل شده است. از نگاه علمی و تخصصی، درمان شرم فردی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که بسته به منبع و شدت احساس شرم، انتخاب و استفاده از آن‌ها متفاوت است. در ادامه، به روش‌های درمان شرم فردی بر اساس آخرین مطالعات علمی و همچنین از دیدگاه روان‌کاوی پویشی کوتاه مدت خواهیم پرداخت.

1. روش‌های درمان شرم فردی بر اساس آخرین مطالعات علمی:

الف) درمان شناختی-رفتاری (CBT)

درمان شناختی-رفتاری یکی از روش‌های موثر در درمان شرم فردی است. هدف اصلی این روش کمک به فرد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی است که باعث ایجاد احساس شرم می‌شوند.

مراحل درمان:

- شناسایی افکار منفی: در این روش، ابتدا باید افکار منفی که به احساس شرم منجر می‌شوند شناسایی شوند. این افکار ممکن است شامل تصور ناتوانی، غیرمقبول بودن یا احساس نقص باشد.

- چالش کشیدن باورها: با استفاده از تکنیک‌های خاص CBT، فرد یاد می‌گیرد که این افکار را به چالش بکشد و به آن‌ها پاسخ منطقی بدهد.

- تغییر رفتارها: تغییر رفتارهای فردی که باعث تقویت شرم می‌شود نیز در این روش مهم است. رفتارهایی که شامل اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی یا خودکشی عاطفی باشد.

مطالعات علمی: تحقیقات نشان می‌دهد که این روش می‌تواند به طور چشم‌گیری احساس شرم را کاهش دهد و اعتماد به نفس فرد را افزایش دهد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که درمان شناختی-رفتاری در افراد با احساس شرم مزمن و پایدار مؤثر بوده است.

ب) درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

در این روش، هدف از درمان، کمک به فرد برای پذیرش احساسات منفی خود (از جمله شرم) به جای تلاش برای حذف یا فرار از آن‌ها است. در ACT، فرد یاد می‌گیرد که با احساسات خود ارتباط برقرار کند بدون اینکه بخواهد آن‌ها را کنترل یا سرکوب کند.

مراحل درمان:

- پذیرش احساسات: فرد باید یاد بگیرد که احساس شرم را تجربه کند و آن را به عنوان یک احساس طبیعی و موقتی در نظر بگیرد.

- تفکیک فکر و احساس: در ACT، به فرد آموزش داده می‌شود که افکار و احساساتش را از رفتارهایش جدا کند تا اجازه دهد که احساس شرم به طور موقت تجربه شود بدون اینکه بر رفتار و تصمیمات او تأثیر بگذارد.

- تعهد به ارزش‌ها: این درمان بر تعهد به رفتارهای مثبت و ارزش‌های شخصی فرد تأکید دارد، حتی زمانی که احساس شرم وجود دارد.

مطالعات علمی: تحقیقات نشان می‌دهد که ACT می‌تواند به طور مؤثر به افراد کمک کند تا احساسات شرم را بپذیرند و آن‌ها را در خدمت رشد شخصی قرار دهند، که موجب کاهش اضطراب اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.

ج) درمان مبتنی بر شفقت به خود (Self-Compassion Therapy)

این روش به فرد کمک می‌کند تا خود را با مهربانی و بدون قضاوت بپذیرد. بر اساس این روش، افرادی که دچار شرم هستند، معمولاً به خودشان سخت‌گیری می‌کنند و خود را به شدت نقد می‌کنند.
مراحل درمان:

- تمرین شفقت به خود: فرد باید بیاموزد که به خود از نظر عاطفی و روانی مهربان باشد و از خود به‌طور مثبت و بدون قضاوت برخورد کند.

- خودمراقبتی: کمک به فرد برای انجام اقداماتی که خود را از دیدگاه مثبت و مهربانانه ببیند.

- تمرینات ذهن‌آگاهی: ذهن‌آگاهی می‌تواند به فرد کمک کند تا خود را در لحظه حاضر مشاهده کند و خود را از قضاوت‌های منفی دور نگه دارد.

مطالعات علمی: تحقیقات نشان می‌دهند که درمان شفقت به خود می‌تواند به طور قابل توجهی احساس شرم و گناه را کاهش دهد و به افزایش عزت نفس و رضایت از زندگی منجر شود.

2. روش‌های درمان شرم فردی از نگاه روان‌کاوی تحلیلی پویشی (Dynamic Psychoanalysis):

روان‌کاوی تحلیلی پویشی به‌ویژه در این زمینه به بررسی عمیق‌تری از علل درونی و ناخودآگاه شرم می‌پردازد. از نگاه این رویکرد، شرم به‌طور عمده به تجربیات اولیه کودکانه، رابطه با والدین و نشانه‌های سرکوب‌شده و خودآگاهی درونی فرد مرتبط است. روش‌های درمانی در این رویکرد به‌طور معمول شامل تحلیل روابط گذشته و بازسازی شناخت و هیجان‌های ناخودآگاه فرد است.

الف) تحلیل روابط اولیه و آثار آن بر شرم

در روان‌کاوی، احساس شرم اغلب ریشه در تجارب دوران کودکی فرد دارد. در این دوران، فرد ممکن است از والدین یا caregivers خود پیام‌هایی دریافت کرده باشد که باعث ایجاد احساس شرم و خودخجالت شد.

روش درمان:

- تحلیل روابط کودک و والدین: در این روش، درمانگر به بررسی الگوهای ارتباطی و عاطفی فرد با والدین یا مراقبین خود می‌پردازد و نحوه تاثیر این روابط بر احساس شرم فردی را بررسی می‌کند.

- تعبیر و بازسازی ذهنی: درمانگر به فرد کمک می‌کند که احساسات ناخودآگاه مربوط به شرم را شناسایی کند و آن‌ها را بازسازی کرده تا فرد بتواند از گذشته خود جدا شود.

 ب) بازسازی «خود تصویری» و روانشناسی خود

در روان‌کاوی تحلیلی پویشی، فرد باید از احساس نقص و شرم درونی خود رها شود تا بتواند خود را به‌طور سالم‌تری ببینید.

روش درمان:

- درک و تفسیر خود: درمانگر کمک می‌کند که فرد از خود تصویری سالم‌تر بسازد و خود را نه به‌عنوان یک موجود عیب‌دار و شرمگین، بلکه به‌عنوان فردی با قابلیت‌ها و استعدادهای منحصر به‌فرد بشناسد.

- رویکرد تفسیر و تأمل: از آن‌جایی که بسیاری از احساسات شرم مربوط به تعارضات درونی و ناخودآگاه است، درمانگر از تکنیک‌های تفسیر و تأمل در خواب، رویاها و نمادهای ناخودآگاه برای درک ریشه‌های احساس شرم استفاده می‌کند.

ج) پذیرش و دگرگونی در آگاهی خود

در این رویکرد، بر اهمیت پذیرش احساسات شرم و استفاده از آن‌ها برای رشد و دگرگونی تأکید می‌شود. فرد باید از طریق درک عمیق‌تری از خود، احساس شرم را به‌عنوان یک پدیده بشری بپذیرد.

روش درمان:

- پذیرش دگرگونی روانی: فرد باید از احساس شرم به‌عنوان یک تجربه انسانی استفاده کند و آن را نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان فرصتی برای رشد و دگرگونی در نظر بگیرد.

در مجموع، درمان شرم فردی در روان‌شناسی معاصر و رویکرد روان‌کاوی تحلیلی به ترکیبی از کار با هیجانات، شناسایی و تغییر الگوهای فکری و تجارب عاطفی گذشته، و ایجاد یک درک سالم از خود نیاز دارد.
بسته به ماهیت شرم و شدت آن، هر فرد ممکن است به یک یا ترکیبی از این روش‌ها نیاز داشته باشد تا به بهبودی برسد.

منابع:

- Brown, B. (2018). *Daring Greatly: How the Courage to Be Vulnerable Transforms the Way We Live, Love, Parent, and Lead*. Penguin Books.
- Gilbert, P. (2010). *The Compassionate Mind: A New Approach to Life's Challenges*. New Harbinger Publications.

- Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2012). *Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change*. The Guilford Press

- Andrews, B., Qian, M., & Valentine, J. D. (2002). Predicting depression from childhood and adult trauma: A longitudinal study. *Journal of Abnormal Psychology*, 111(3), 547-556. https://doi.org/10.1037/0021-843X.111.3.547

- Scheff, T. J. (2003). *Shame in Self and Society*. University of Western Ontario Press.

- Tangney, J. P., & Dearing, R. L. (2002). *Shame and Guilt*. The Guilford Press.

- Kohut, H. (1971). *The Analysis of the Self: A Systematic Approach to the Psychoanalytic Treatment of Narcissistic Personalities*. International Universities Press.
- Winnicott, D. W. (1965). *The Maturational Processes and the Facilitating Environment: Studies in the Theory of Emotional Development*. International Universities Press.

- Kristeva, J. (1987). *The Kristeva Reader* (T. Gora, A. Jardine, & L. Roudiez, Eds.). Columbia University Press.

- Beck, A. T., & Weishaar, M. E. (2014). *Cognitive Therapy: Basics and Beyond*. The Guilford Press.

- Fonagy, P., & Target, M. (2003). *Mentalization-based Treatment for Borderline Personality Disorder: A Practical Guide*. Oxford University Press.

منابع معتبر برای مطالعه بیشتر:

برای مطالعه بیشتر در زمینه شرم و درمان آن، برخی کتاب‌های معتبر که به‌طور خاص به این موضوع پرداخته‌اند، وجود دارند که می‌توانند به عنوان منابع معتبر در زمینه درمان شرم استفاده شوند. در زیر تعدادی از این کتاب‌ها معرفی می شوند:

1. "The Gifts of Imperfection"
نویسنده: Brené Brown
توضیح: این کتاب یکی از برجسته‌ترین آثار در زمینه شرم و آسیب‌پذیری است. برنی براون در این کتاب به بررسی آسیب‌پذیری و شیوه‌های مقابله با شرم می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه می‌توان با پذیرش نقص‌ها و ناهمگونی‌های خود، زندگی کامل‌تری داشت.
تمرکز اصلی: شرم، آسیب‌پذیری، پذیرش خود

منبع: Brown, B. (2010). The Gifts of Imperfection: Let Go of Who You Think You're Supposed to Be and Embrace Who You Are. Hazelden Publishing.

2. "Daring Greatly"
نویسنده: Brené Brown
توضیح: این کتاب نیز به‌طور خاص به تحلیل و بررسی مفهوم شرم و آسیب‌پذیری می‌پردازد و راهکارهایی برای کاهش این احساسات و افزایش قدرت عاطفی و اعتماد به نفس ارائه می‌دهد.
تمرکز اصلی: شرم، آسیب‌پذیری، رشد شخصی

منبع: Brown, B. (2012). Daring Greatly: How the Courage to Be Vulnerable Transforms the Way We Live, Love, Parent, and Lead. Penguin Books.

3. "Healing the Shame That Binds You"
نویسنده: John Bradshaw
توضیح: این کتاب یکی از منابع کلاسیک در زمینه شرم درمانی است که به طور جامع به تأثیرات شرم بر روابط و زندگی فردی می‌پردازد و راهکارهایی عملی برای رهایی از شرم و بهبود روابط ارائه می‌دهد.
تمرکز اصلی: شرم، گناه، خانواده، روابط

منبع: Bradshaw, J. (1988). Healing the Shame That Binds You. Health Communications.

4. "The Soul of Shame: Retelling the Stories We Believe About Ourselves"
نویسنده: Curt Thompson
توضیح: در این کتاب، کرت تامسون به بررسی شرم از منظر روان‌شناسی و معنویت می‌پردازد و نحوه‌ی تأثیر شرم بر هویت فردی و روابط انسان‌ها را تحلیل می‌کند. او به‌ویژه بر اثرات عمیق شرم در روابط بین فردی و رشد شخصیت تأکید می‌کند.
تمرکز اصلی: شرم، روان‌شناسی، معنویت، روابط

منبع: Thompson, C. (2015). The Soul of Shame: Retelling the Stories We Believe About Ourselves. IVP Books.

5. "Shame and Grace: Healing the Shame We Don't Deserve"
نویسنده: Lewis B. Smedes
توضیح: این کتاب به‌طور خاص به درمان شرم از منظر روان‌شناسی و اخلاق می‌پردازد و نگاهی مذهبی و معنوی به روند درمان شرم و جلب دوباره عزت نفس دارد. او نشان می‌دهد که چگونه شرم می‌تواند به چیزی مثبت تبدیل شود که در نهایت به بخشش و درمان منجر می‌شود.
تمرکز اصلی: شرم، بخشش، معنویت، روان‌شناسی

منبع: Smedes, L. B. (1993). Shame and Grace: Healing the Shame We Don’t Deserve. HarperOne.

6. "The Compassionate Mind"
نویسنده: Paul Gilbert
توضیح: این کتاب به موضوع شفقت به خود (self-compassion) می‌پردازد و چگونگی کمک به کاهش شرم از طریق پرورش مهربانی نسبت به خود را بررسی می‌کند. در این کتاب، فرآیندهای مغزی و روان‌شناختی که باعث احساس شرم می‌شوند نیز تحلیل می‌شود.
تمرکز اصلی: شفقت به خود، شرم، عزت نفس

منبع: Gilbert, P. (2010). The Compassionate Mind: A New Approach to Life's Challenges. New Harbinger Publications.

7. "Shame: The Power of Caring"
نویسنده: Gerald A. Smith
توضیح: این کتاب به بررسی قدرت شفقت و مراقبت در درمان احساس شرم می‌پردازد و به خوانندگان راه‌هایی برای مقابله با احساس شرم در زندگی شخصی و اجتماعی ارائه می‌دهد.
تمرکز اصلی: شفقت، شرم، ارتباطات انسانی

منبع: Smith, G. A. (2001). Shame: The Power of Caring. Insight Books.

8. "When You’re Ready, This Is How You Heal: How to Grow and Change"
نویسنده: Sarah Prout
توضیح: این کتاب بیشتر بر روی فرآیندهای درمانی برای غلبه بر شرم و گناه تأکید دارد و به‌ویژه بر تکنیک‌های روان‌شناختی مدرن برای درمان اضطراب و شرم ناشی از آن تمرکز می‌کند.
تمرکز اصلی: شرم، تغییر، رشد شخصی

منبع: Prout, S. (2020). When You’re Ready, This Is How You Heal: How to Grow and Change. Sarah Prout.

9. "The Feeling Good Handbook"
نویسنده: David D. Burns
توضیح: این کتاب به‌طور عمده به درمان افسردگی و اضطراب می‌پردازد، اما بخش‌های زیادی از آن به بررسی احساسات منفی از جمله شرم و نحوه تغییر الگوهای فکری منفی و کاهش این احساسات پرداخته است.
تمرکز اصلی: درمان افسردگی، اضطراب، شرم

منبع: Burns, D. D. (1980). The Feeling Good Handbook. Plume.

این کتاب‌ها از منابع معتبر در زمینه شرم و درمان آن هستند و می‌توانند به شما در درک و درمان شرم فردی کمک کنند.